مکان چاپ: پاکستان/پیشاورناشر: نشر رحمن گل پبلشرتاریخ چاپ: ۱۹۳۶ میلادیزبان: فارسی
میرزا عبدالقادر بیدل دهلوی در سال ۱۰۵۴ هجری قمری در ساحل جنوبی رودخانهٔ «گنگ» در شهر عظیم‌آباد پتنه (هند) به دنیا آمد. وی اصلاً از ترکان جغتایی بود. بیدل در بیشتر علوم حکمی تبحر داشت و با طریقهٔ صوفیه نیز آشنا بود. او ابتدا «رمزی» تخلص می‌کرد تا اینکه بنا به گفته یکی از شاگردانش هنگام مطالعه گلستان سعدی از مصراع «بیدل از بی نشان چه جوید باز» به وجد آمد و تخلص خود را به «بیدل» تغییر داد. علاوه بر دیوان اشعار، آثاری در نثر دارد که از آن جمله می‌توان به رقعات، نکات و چهار عنصر اشاره کرد. وی در تاریخ چهارم صفر ۱۱۳۳ هجری قمری در دهلی درگذشت. این کتاب دربرگیرنده دیوان اشعار اوست.

Author

Editor

Interpreter

Common title

Number of volumes

Persian Title

Publish location

Publication year

Publish number

Publisher

Qr Code

Sect

Scholar

ISBN

Source

Translated

Translated Fields

Is this post suggested?

Rate

View

Votes

دیوان بیدل

دیوان بیدل دهلوی، مجموعه‌ای است از اشعار عبدالقادر بیدل دهلوی، که با تصحیح خلیل‌الله خلیلی و به اهتمام مختار اسماعیل نژاد، به چاپ رسیده است.

ساختار
کتاب با دو مقدمه آغاز و اشعار در دو جلد، ارائه شده است.در مقدمه نخست که به قلم مصحح نوشته شده است، به معرفی بیدل دهلوی و اندیشه او پرداخته شده و در مقدمه دوم، اطلاعات مفیدی پیرامون سبک هندی و ویژگی‌های آثار دهلوی، در اختیار خوانندگان قرار گرفته است.

بیدل در بیشتر قالب‌های شعر فارسی طبع سخنوری خود را آزموده؛ به‌نحوی‌که در کنار حدود ۳۰ هزار بیت غزل، ۲۲ هزار بیت مثنوی سروده است و شمار ابیات قصاید، ترکیب‌بندها، قطعات و رباعیات او نیز به ۱۱ هزار بیت می‌رسد؛ اما آنچه باعث اهمیت شعر بیدل شده است و جلوه‌گاه هنر شعری او را تشکیل می‌دهد، غزل‌های اوست؛ ازاین‌رو، ویژگی‌هایی که درباره شعر بیدل می‌توان بیان کرد، بیشتر مربوط به غزل‌های اوست، اما این ویژگی‌ها را با بسامد کمتری می‌توان در دیگر اشعار وی نیز مشاهده کرد.

شعر او در سبک هندی رشد کرده و بر آثار دیگر شاعران این سبک پیشی گرفته است؛ به‌نحوی‌که بیدل را باید نماینده تمام‌عیار سبک هندی بشمار آورد. اساس شعر این سبک، بر مضمون‌آفرینی قرار دارد که بیدل از آن به «معنی طرازی» تعبیر می‌کند و دیوان بیدل بیش از همه دیوان‌های شعر فارسی از خیال و اندیشه‌های دور سرشار است. بیدل بر آن است که با پرهیز از تداعی‌ها و خیال‌های رایج شعر فارسی، تصویرهای نادری ایجاد کند که اعجاب خواننده را برانگیزد. این کوشش گاهی اشعار او را با ابهام‌های معماگونه‌ای همراه می‌کند که خواننده را در دریافت زیبایی‌های هنری آن ناکام می‌گذارد.

هرچند در شعر بیدل، «اسلوب معادله» (تمثیل)، به‌اندازه‌ای که در شعر صائب دیده می‌شود، وجود ندارد، در غزل‌های او آنچه کلید معنایی بیت را تشکیل می‌دهد، مصراع دوم است که هنجاری طبیعی‌تر دارد و فهم مصراع اول بدان وابسته است. از سوی دیگر، «تشخیص تجریدی» (مثلاً: می‌چکد خون تحیر ز رگ و ریشه ما) و «تصویرهای پارادوکسی» (مثلاً: جامه عریانی، قفس رهایی) هسته مرکزی خیال‌پردازی‌های بیدل را به وجود می‌آورد و آنگاه‌که این دو عنصر با «حس‌آمیزی» همراه می‌شود، بر درجه ابهام شعر وی می‌افزاید. همچنین کاربرد غیرمتعارف وابسته‌های عددی (مثلاً: یک گلشن شکفتن) در کنار ترکیب‌سازی‌های هنری و گاه پیچیده و نیز تکرار پربسامد برخی واژه‌ها مانند «آینه»، «رنگ» و «غبار» که گاهی جنبه نمادین نیز به خود می‌گیرد، از مشخصه‌های دیگر سبکی شعر اوست.

بیدل در کنار واژه‌های ادبی و مرسوم، گاه از اصطلاحات عامیانه نیز استفاده می‌کند و بر اساس آن‌ها تصویرهایی به وجود می‌آورد که خواننده این اصطلاحات آشنا را غریب می‌پندارد.

یکی دیگر از ویژگی‌های مهم شعر بیدل، استفاده از وزن‌های بلند و خوش‌آهنگ است. او همچنین برای نشان دادن مهارت خود، وزن‌هایی را که در شعر فارسی کمتر رایج است و با شعر عرب هماهنگی بیشتری دارد، به کار می‌گیرد. استفاده او از بحر کامل و بحر متقارب مقبوض اثلم که با آهنگ غزل سازگاری ندارد، از این رهگذر است.

بیدل همچون دیگر شاعران سبک هندی، تکرار قافیه در غزل را نه‌تنها عیب نمی‌شمارد، بلکه آن را میدان تداعی‌های گوناگون خود از یک واژه خاص قرار می‌دهد. او برای هنرنمایی‌های خود از ردیف‌های طولانی و دشوار (مثل شکست رنگ) و حتی مکرر استفاده می‌کند؛ چنان‌که چند هزار بیت شعر با ردیف‌هایی ازاین‌دست دارد. همچنین استفاده از یک وزن و قافیه مکرر در چندین غزل را نشانه قدرت مضمون‌سازی و گستردگی حوزه تداعی‌های خود بشمار می‌آورد

دیوان بیدل دهلوی

ابوالمعانی میرزا عبدالقادر بن عبدالخالق ارلاس، (۱۰۵۴–۱۱۳۳) متخلص به بیدل، و نیز مشهور با نام بیدل دهلوی، شاعر پارسی‌سرای سبک هندی در اواخر قرن یازدهم و اوایل قرن دوازدهم هجری است.

زندگی نامه
ابوالمعالی میرزا عبدالقادر بن عبدالخالق ارلاس، متخلص به بیدل که با نام بیدل دهلوی، شناخته می شود، شاعر پارسی سرای سبک هندی است. ابوالمعانی میرزا عبدالقادر بیدل فرزند میرزا عبدالخالق در سال ۱۰۵۴هـ.ق در پتنه در ایالت بهار هندوستان به دنیا آمد. پدر او از قبیلۀ برلاس ترکان جغتایی بود. این قبیله از بخارا به بدخشان، و سپس به هندوستان مهاجرت کرده و مشغول سپاهی گری بودند.

پدر بیدل نیز در زمرۀ سپاهیان بود اما این شغل را در جوانی رها کرد. او ارادت فراوانی به صوفیان «قادریۀ» هندوستان داشت و به همین دلیل نام پسر خویش را هم نام شیخ عبدالقادر گیلانی صوفی مشهور انتخاب نمود.

بیدل در ۵ سالگی پدر خود را از دست داد و از آن پس مادرش به او قرآن و الفبای فارسی را آموخت اما روزگار با او یار نبود و مادرش را نیز یک سال ونیم بعد از فوت پدر از دست داد و سرپرستی او را عمویش، میرزاقلندر که فردی سپاهی با خوی درویشی بود، برعهده گرفت. میرزاقلندرعموی بیدل او را به آموختن ادبیات عرب دعوت نمود اما بعد از ده سالگی او را از مدرسه بازداشت و با خود به حلقۀ درویشان برد.

بیدل زبان های فارسی و عربی را نیز در مکتب آموخت و با زبان بنگالی، زبان اردو، سانسکریت و ترکی آشنایی یافت و در شش سالگی قرآن را ختم کرد. بیدل همواره همواره ذوق شاعرانۀ خود را از عموی خویش می دانست و نخستین سروده هایش را بر عمویش، عرضه کرد.

بیدل در ۱۰۶۹ق در ۱۷سالگی به سپاهیان میرزاعبدالطیف، از امرای شاهزاده شجاع، پیوست اما پس از مدتی آنان را رها ساخت و به همراه دایی خود به شهر «کَتَک» رفت و ۴ سال نزد او به سربرد.

پس از درگذشت میرزا ظریف بیدل به دهلی رفت و در آنجا زندگی نمود. از بیدل فرزندی برجای نماند. در اواخر عمر او صاحب فرزندی شد که بیش از چهار بهار زندگی نکرد و در سوگ او سروده ای جانگداز دارد.

شعر و شاعری بیدل و تخلص او
بیدل در ۱۰ سالگی اولین شعر خود را سرود .بیدل در مدتی که نزد دایی خود میرزا ظریف بود با شاعران بزرگی مراوده داشت زیرا میرزا ظریف مردی فاضل بود و فقه، حدیث و عرفان تدریس می کرد و برخی از شاعران و صوفیان برزگ هند مانند شاه قاسم هواللهی به مجلس او رفت و آمد می کردند.

در آن زمان بیدل با تخلص «رمزی» حضور خود را در جمع شاعران اعلام کرد. اما پس از مدتی هنگام مطالعه گلستان سعدی از مصراع «بیدل از بی نشان چه جوید باز» به وجد آمد و تخلص خود را به «بیدل» تغییر داد. او به مطالعه اشعار سرایندگان بزرگ زبان پارسی نیزمی پرداخت و به سبک های خراسانی و عراقی گرایش داشت، اما پس از سفر به دهلی به سبک هندی روی آورد.

پس از درگذشت میرزا ظریف بیدل به دهلی رفت و در آنجا به جرگه ارادتمندان صوفی دیگری به نام «شاه کابلی» پیوست و نزد آصف جاه اول، (نظام حیدرآباد) دکن منزلت بلند داشت. خانۀ بیدل در دهلی محل تجمع شاعران بود و از ابتدای شب تا نیمه شب ابتدا بیدل و سپس دیگران اشعار خود را می خواندند.

پس از درگذشت بیدل، این جلسات شعرخوانی در خانۀ او تشکیل می شد و در کنار مزارش به رسم صوفیان مجلس «عُرس بیدل» برگزار گردید. این مراسم ۳۰ سال پس از مرگ او در دهلی و سپس در کابل اجرا می شد و پس از آن نیز جلسات «بیدل خوانی» در ماوراءالنهر و افغانستان ادامه یافت.

وفات
چنانچه در این بخش از فرهنگ و هنر نمناک میخوانید بیدل روز پنج شنبه چهارم صفر سال ۱۱۳۳ هجری قمری در دهلی از دنیا رفت و در صحن خانه اش، برطبق وصیت خود دفن گردید.

Born

Death

ابوالمعالی میرزا عبدالقادر (بیدل دهلوی)

ابوالمعالی میرزا عبدالقادر (بیدل دهلوی)

Born:

Death:

ابوالمعالی میرزا عبدالقادر (بیدل دهلوی)

Author Books